سەندیکای ڕۆژنامەنووسان وەکو بەرگریکەر لە ئازادی ستەمکردن

لە ھەر شوێنێک درۆ بەھەشتی خۆی دۆزییەوە، ئەو وڵاتە دەبێت بە جەھەنەمی ھەقیقەت. کوردستان خەریکە ببێت بە بەھەشتی درۆکردنی سیاسییەکان و ھەڵگێڕانەوەی ھەقیقەتەکان لەلایەن میدیاکانیانەوە. لەم ساتەوەختەدا، پاش ئەو ھەموو تاوانە سیاسی و پێشێلکارییە یاساییانەی دژ بە خۆپیشاندەران و ڕۆژنامەنووسان کرا و دەکرێت، سەندیکای ڕۆژنامەنووسان ھەڵدەستێت بە وەرگرتنی ڕۆڵی پاسەوانی تاوانبارەکان و پاساوکەری تاوانەکانیان

ھەقیقەتەکان ھیچ کاتێک دژایەتی یەکتر ناکەن. راستی و دروستی ئەو ڕاپۆرتەی(ھیومەن رایتس ۆچ) لەسەر بناغەی ھەقیقەتی ستەمی سیاسی و بریندارکردنی مافەکانی مرۆڤ لە کوردستاندا دارێژراوە. چەندە ھەقیقەتەکان دژایەتی یەکتری ناکەن ئاوھاش دەشێت درۆکان دۆستی یەکتربن. درۆکانی دەسەڵات و ڕاگەیاندەکەی سەندیکاش بەھەمان شێوە تەواوکەری یەکترن. سەندیکایەکی لەم جۆرە نە دەتوانێت چاودێریکەری ھەقیقەتەکانی کۆمەڵگا بێت و نە دەشتوانێت ببێت بە ئاشکراکەری تاوانە سیاسییەکان، ھەر ئەمەشە وادەکات کە نەتوانێت ببێت بە بەرگریکەر لە مافەکانی ڕۆژنامەنووسان

ئەو پرسیارانەی لێرەدا ڕوبەڕومان دەبنەوە ئەمانەن: بۆچی بەیاننامەکەی سەندیکا بەو شێوەیە دژایەتی ئەو ھەقیقەتانە دەکات کە لە راپۆرتەکی (هیومەن رایتس ۆچ) و راپۆرتەکانی پێش ئەوییشدا ھاتوون؟ ئایا ئەو تیرۆرە سیاسی و سایکۆلۆژییەی دژ بە ئەحمەد میرە و ھاوپیشەکانی پیادەدەکرێت، ھەقیقەتێکی ھەڵبەستراوە؟ ئایا بەڕاست ڕفاندنی ئیسماعیلی وتاربێژی سەرای ئازادی و ئەشکەنجەدانی وەحشییانەی ئەو و دەیان چالاکوانان و ڕۆژنامەنووسانی تری کۆمەڵگای ئێمە درۆی ھەڵبەستراوی ناو ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییەکانن؟ ئایا بەڕاست ئەندامانی سەندیکای رۆژنامەنووسان دەزانن چ پیشەن و بەرگریی لە چ بەھایەکی گەردوونی و ئێتیکێکی پیشەیی دەکەن؟

دەزگای سەندیکای ڕۆژنامەنووسانی کوردستان وەکو زۆرینەی دەزگا حیزبییەکانی تری ئەم وڵاتەی ئێمە، لەمڕۆدا یەک وەزیفەیان بۆ ماوەتەوە، ئەویش بوونێتی بە پارێزەری ئەخلاقیی ئەم سیستەمە حیزبییەو شاردنەوەی درۆ و ستەمە سیاسییەکانی. دەمێکە ئەو ڕاستییە دەزانین کە کێشەی درۆکردن تەنھا کێشەی سیاسییەکانمان نییە، بەڵکو کێشەی ئەو خوێندەوار و ڕۆژنامەنووس و ڕۆشنبیرانەیە کە پایەوپلە و گیرفانیان لە ھەقیقەت پێ گرنگترە. ھەر کەسێک قەڵەمی بەدەستەوەگرت و نەیتوانی بەرگریی لە هەق بکات، نەدەتوانێت نووسەر بێت و نە ڕۆژنامەنووس. لەمانەش گرنگتر ئەوەیە کە ئەو کەسە ناتوانێت ببێت بە بەرگریکەر لە پیشەکەی خۆی. بۆیە کەسانی ناو ئەم سەندیکایە پیشەیان بووە بە پێشێلکردنی ئێتیکی خودی پیشەکانی خۆیان

پشتئەستوور بە قسەکەی بێرناردشۆ دەبێت بڵێم: جەزای ئەم پیاوە درۆزنانە لە وڵاتی ئێمەدا ئەوە نییە کە چیدی کەس باوەڕیان پێناکات، بەڵکو خۆشیان باوەڕیان بە کەس نەماوە. سیاسییەکانمان بۆئەوەی ئەم کێشەی بێباوەڕی و بێمتمانەییە چارەسەربکەن، دەبێت بگەڕێنەوە بۆ ئەو دەزگایانەی کە درۆیان بۆ بەرھەمدەھێنن و درۆکانیان بۆ ڕێکدەخەن و ھەقیقەتەکان دەشارنەوە. کێشە لەوەدایە کە ئەم دەزگایانە و بەتایبەت دەزگای سەندیکای ڕۆژنامەنووسان ھەموو شتێکیان پێبکرێت یەک شت ھەیە ناتوانن بیکەن، ئەویش ڕاستکردنەوەی درۆکانە، چونکی درۆ ڕاستناکرێتەوە بەڵکو دەشاردرێتەوە. بۆیە دەبێت ئەو ڕاستییەیان بە بیربیھێنینەوە کە بەشێکی سەرەکی پیشەی ڕۆژنامەنووسانی ئازاد کوشتنی درۆیە لەڕێگای دۆزینەوە و نیشاندانی ڕاستییەکانەوە و گەیاندنیان بە ڕای گشتی نەتەوەیی و جیھانی

لەڕاستیدا (هیومەن رایتس ۆچ) تاکە دەزگایەک بوو کە هەقیقەتی تاوانە سیاسیەکانی رژێمی بەعسیزمی بەرامبەر بە کورد بەئەرشیف و بەدۆکیونت کرد. گەر چاوەڕوانی دەزگاحیزبییەکانمان بووینایە ئەم کارە بکەن، کە تاوەکو ئەمڕۆ بۆیان نەکراوە، ئەوە گومانم نییە کە بێلایەنانە و زانسییانە ئەو کارەیان نەدەکرد. بۆیە لەئێستاشدا تاوانبارکردنی دەزگایەکی گرنگی لەم جۆرە بە هەڵبەستی ناڕاستی، دەچێتە خانەی تاوانێکی ئەخلاقییەوە.

نەبینینی ھەقیقەتەکان گەمژەییە، بەڵام بینینیان و بێدەنگبوون بەرامبەریان تاوانە. کارەسات لەوەدایە کاتێک ھەقیقەتەکان ئاشکرادەکرێن کەچی لەلایەن دەزگایەکەوە کە دەبێت پارێزەری ڕاستییەکانی ناو کۆمەڵگا بێت بە ناڕاست لەقەڵەمدەدرێت، ئەمەش دەبێت بە تاوانی گەمژەکان

کاتێک شۆڕش منداڵەکانی خۆی دەخوات

ژمارەی ئەو نووسینانەی لەسەر کوشتنی منداڵ بەدەستی باوک هەیە، گەلێک زۆرە. ئەم بابەتە بووە بە هه‌وێنی گەلێک مشتومڕی سیاسی‌و سایکۆلۆژی‌و ئەنترۆپۆلۆژی‌و بەرهه‌می ھونەریی. ئەوانەی شارەزای بواری ھونەرن‌و بەتایبەت کارەکانی «فرانسیسکۆ دی گۆیا»، لەگەڵ بیستنی بابەتی کوشتنی منداڵ بەدەست باوکدا، ڕاستەوخۆ تابلۆی «ساتورن»یان بیردەکەوێتەوە. لەم تابلۆیەدا «ساتورن» قەپاڵ بە سەری کوڕەکەیدا دەکات‌و بێبەزەییانە خەریکی خواردن‌و لووشدانێتی. بەپێی ئەو باسەی دەربارەی ئەم بابەتە ئەفسانەییە هه‌یە، «ساتورن» خودای کشوکاڵ بووە. یەکێک لە ڕاڤەکردنەکان باس لەوە دەکات کە «ساتورن» کوڕی خودای زەوی دایک «تیلوس»و خودای ئاسمانی باوک «کایلوس» بووە. بەپێی ئەو چیرۆکە «ساتورن» لەڕێگای خەساندنی باوکییەوە دەگاتە دەسەڵات‌و دەبێت بە سیمبۆلی سەدەی زێڕینی سەردەمی خۆی. پاش ئەوەی پێشبینی ئەوە دەکرێت کە خۆشی هه‌مان چارەنووسی باوکی دەبێت‌و بەدەستی یەکێک لە کوڕەکانی لە دەسەڵات لادەبردرێت، هه‌ڵدەستێت بە کوشتنی منداڵەکانی خۆی لەڕێگای خواردنیانەوە. لەو ڕۆژەوە «ساتورن» دەبێت بە سیمبۆڵی ئەو باوکە ئەژدیھایەی کە منداڵەکانی خۆی دەخوات‌و نموونەیەک بۆ بێبەزەیی‌و دڕندەیی دەسەڵاتێکی ستەمگەر.

دیارە کاری ھونەریی لەسەر ئەم ئەفسانەیە زۆرە، بۆ نموونە «پیتەر پاولۆس رۆبینس» لە سەردەمی بارۆکدا تابلۆی «ساتورن»مان بۆ دەکێشێت کە چۆن قەپ لە سنگی منداڵەکەی خۆی دەدات‌و خەرکی خواردنێتی؛ بەڵام بەناوبانگترین کار لە مێژووی ھونەردا تابلۆکەی «گۆیا»یە کە وێنەیەکی ترسناکی ئەو ڕووداوەمان بۆدەکێشێت. لە تابلۆکەی گۆیادا «ساتورن» جەستەی مرۆڤێکی ئاسایی نییە، بەڵکو وەحشێکەو پەلەماری جەستەیەکی مرۆیی دەدات، چاوەکانی پڕن لە ڕق‌و بیبیلە دەرپۆقیوەکانیشی ھێمان بۆ هه‌ڵپەیەکی شێتانەی لووشدان‌و شێوازی بزاوتەکەشی وێنای حەزێکی قووڵە بۆ لەناوبردن. تابلۆکە پانۆرۆمای ترسە، وێنەی «ساتورن»مان نیشاندەدات لەکاتێکدا لەشی منداڵەکەی بەچنگیەوەیەتی‌و کەللەسەرە خوێناوییەکەیشی لەناو دەمە گەورەکەیدا نقومبووەو خەریکە لەجەستەی جودادەبێتەوە. ئەم چیرۆکە وەحشەتناکە سیناریۆی جەنگێکە لەنێوان کەسێک کە شەڕانگیزەو کەسێکی تر کە ھیچ بەرگرییەک بەرامبەر بە چارەنووسی خۆی نیشاننادات. هه‌موو بینەرێک هەستدەکات کە دوای قوربانییەکەی دەستی «ساتورن» نۆبەتی خۆشی دێت، هەستدەکات کە ئەم کردەیە پرۆسەیەکی تەواونەبووەو ھێشتاش کۆتایی پێنەھاتووە.

لە مێژووی میللەتاندا نموونەی گەلێک شۆڕش هه‌یە کە بەیانی ئەم ئەفسانەیەمان بۆ دەکات‌و پێماندەڵێت ئەم حیکایەتە کۆتایی پێنەھاتووەو ھێشتا زیندووە. گەلێک شۆڕشی سەرکەوتوو هه‌یە کە پاشان دەبێت بە نەفرەت بۆ منداڵەکانی نیشتیمان. نموونەی باوکە شۆڕشگێڕەکانی دوێنێ زۆرن کە دەکەونە گیانی منداڵەکانی ئەمڕۆی خۆیان. ئەم ئەزموونانە چیرۆکی ئەو ترسەمان بۆ دەگێڕنەوە کە ستەمکاران بەرامبەر بە منداڵەکانی خۆیان هه‌یانە. ئەفسانەی ترس لە لەدەستدانی دەسەڵات لای ستەمگەران ناکۆتایە. ئەو ترسە، ترسی ئەبەدیی باوکە سیاسییەکانە لە منداڵەکانیان کە ڕۆژێک دابێت جێگایان بگرنەوە. جەنگی نێوان باوکان‌و منداڵەکانیان بەردەوامە، ئەم شەڕە تاوەکو ئەمڕۆش کۆتایی نەهاتووە. جیاوازییەکە لەگەڵ سەردەمی کۆندا ئەوەیە کە لەمڕۆدا مەرج نییە دەسەڵاتداران ترسیان لە خودی منداڵەکانی خۆیان هه‌بێت، بەڵام ترسێکی گەورەیان لەو منداڵانەی کۆمەڵگا هه‌یە کە خەونی تر دەبینن، ئەو منداڵانەی کە لە گۆشت‌و ئێسکی ئەوان نین، بەڵام بە زمانی ئەوان قسەدەکەن‌و لە سەر یەک خاک دەژین، هه‌مان ئاو دەخۆنەوەو هه‌مان هه‌واش هه‌ڵدەمژن. ئەم باوکە سیاسییانەی سەردەمی مۆدێرنەو قۆناغی «پاش شۆڕشگێڕێتی» لە منداڵەکانی خۆیان ناترسن، بەپێچەوانەوە، ئەوان کوڕو کچەکانی خۆیان لەهه‌موو ڕۆڵەکانی میللەتەکەیان خۆشتردەوێت. ئەوان منداڵەکانیان دەخەنە ناو بازنەی تەسکی دەسەڵاتەوە، هه‌موو دەسەڵاتێکی مادی‌و مەعنەوییان پێدەبەخشن‌و دەیانکەن بە تاکە پشتوپەناو پارێزەری خۆیان؛ هه‌موو هه‌وڵێک دەدەن تاوەکو کۆمەڵگا منداڵی وا بەرهەمنەهێنێت کە ترسی ئەوەیان هەبێت دەسەڵاتی خۆیان‌و خێزانەکانیان بخەنە مەترسییەوە. ئەم شۆڕشگێڕە دێرینانە «ساتورن»ی مۆدێرنی ئەم سەردەمەمانن، ئەو باوکە «پۆست شۆڕشگێڕانەن» کە منداڵەکانی کۆمەڵگای خۆیان دەخۆن، چونکی هه‌مان ئەو ترسە ئەبەدییەی «ساتورن»ی ناو ئەفسانەکەیان هه‌یە بەرامبەر بە لەدەستدانی دەسەڵات.

پەیوەندی نێوان ئەفسانەو دەسەڵات لە زۆر شوێن‌و زەمەندا ھاوشێوەن. چەندە ئەفسانەکان لە وێنەی حیکایەتێکی دێرین‌و ناواقیعی لێمانەوە دوورن، ھێندەش دەسەڵاتی ئەفسانەیی لە وێنەی توندوتیژیی‌و جەنگ لێمانەوە نزیکە. بەشێوەیەکی گشتی دەسەڵاتداران وێنایەکی ئەفسانەییان لەسەر دەسەڵاتی خۆیان هه‌یە، کەمن ئەو دەسەڵاتدارانەی کە واقیعییانە تەماشای دەسەڵاتی خۆیان دەکەن. دەسەڵات کاتێک دەبێت بە مەترسیی کە خۆی بکات بە ئەفسانەو دۆخێکی پیرۆز‌و ئەبەدیی. ئەوەی دەسەڵاتدارانی ستەمگەر دەیبینن واقیع نییە، بەڵکو ئەو ئەفسانەیەیە کە لەسەر خۆیان دروستیدەکەن. بۆیە سیستەمی ستەمگەر هه‌میشە لە دۆخێکی بەدمەستیی ناو کایەی دەسەڵاتدا دەژی. بەدمەستیی دەسەڵات گەیشتنی دەسەڵاتە بە دۆخێکی ئەفسانەیی‌و حاڵەتێکی ناواقیعیی.

تابلۆکەی گۆیای ھونەرمەند بەدیوێکدا گێڕانەوەی حیکایەتی شۆڕشی کوردیشە لەگەڵ نەوەکانی خۆیدا. بێگومان لە یادەوەریی نەتەوەییماندا ئەفسانەی زوحاکمان هه‌یە کە دەشێت ھێمایەکی کوردییانە بێت بۆ پەیوەندی نێوان ستەمگەر‌و خواردنی منداڵ. بەڵام مێژووی ئەمڕۆی ئەم شۆڕشە نوێیەمان گێڕانەوەی حیکایەتی تەمێکردن‌و کوشتنی منداڵەکانی کوردە بەدەست باوکە شۆڕشگێڕەکانی دوێنێ؛ چیرۆکی بەئەفسانەییبوونی دەسەڵاتی کوردییە، ئەو دەسەڵاتەی کە لە دوای حەڤدەی مانگەوە دەستی کرد بە خواردنی منداڵەکانی خۆی. خواردنی منداڵەکانی کۆمەڵگا کاتێک دەستپێدەکات کە دەسەڵات ترسی کوشتنی باوکی تێدا دروستدەبێتەوە. ئەم ترسەی سوڵتانە کوردییەکانیش بەبەرجەستەکراوی لەکاتی بزوتنەوە کۆمەڵایەتییەکەی دوای حەڤدەی مانگەوە، مێژووی خۆی، وەکو مێژووی کوشتنی «ساتورن» لەگەڵ منداڵەکانی، دەنووسێتەوە. ئەمە دووبارەبوونەوەیەکی دراماتیکیی پەیوەندی نێوان باوک‌و منداڵە، دووبارەنووسینەوەی حیکایەتی دەسەڵات‌و ترسە‌و گەڕانەوەی ئەژدیھایە بۆ ناو سیاسەت.

لە جەوهه‌ردا پەیامی ئەمجارەی منداڵە ناڕەزاکانی کۆمەڵگای کوردستان بۆ باوکە سیاسییەکانیان بریتیبوو لەوەی کە ئەوان چیدی بەکەڵکی باوکایەتی نایەن، نەک لەبەرئەوەی پیرن‌و کەڵکی سەرکردایەتییان نەماوە، بەڵکو بە پلەی یەکەم لەبەرئەوەی دادپەروەر نین‌و ستەمگەرن. ئەم باوکانە وەکو هه‌موو باوکە بەئەفسانەبووەکانی دەسەڵات هه‌ڵپەو پەلەیان بوو لە خواردنی مناڵەکانیاندا، ترسی ئەوەیان هه‌بوو پێشبینییەکانیان وەکو «ساتورن» ببێت بە واقیع‌و زارۆکەکانیان گەورەببن‌و مردنی خۆیان لەسەردەستیان ببینن. تایبەتمەندێتیی ئەزموونی دەسەڵاتدارێتی کوردی ئەوەیە کە باوکە سیاسییەکانی کورد نە کوڕەکانی خۆیان دەکوژن‌و نە کچەکانی خۆشیان دەخۆن، بەڵکو منداڵانی کۆمەڵگا بێویژدانانە دەکوژن‌و دەخۆن. لەڕاستیدا منداڵەکانی کۆمەڵگای کوردستان نەگەشتبوونە ئەو قۆناغەی داوای کوشتنی باوکە ستەمگەرەکانیان بکەن، بەڵکو داوای دادپەروەری‌و وازھێنان لە زەبروزەنگ‌و کۆتاییھێنان بە کولتووری کوشتنیان دەکرد. بۆیە پێدەچێت کوشتن‌و دەسەڵات لە ئەزموونی دەسەڵاتدارێتی کوردیشدا درێژکراوەی ئەفسانەی ترسی ساتوریینانەی دەسەڵاتداران بێت لە لەدەستدانی دەسەڵات. ستەمی زوحاک ئەفسانە بوو، بەڵام نەورۆزی ئەمساڵ هه‌قیقەتی ستەمگەرایی دەسەڵاتدارێتی بەئەفسانەبووی حیزبی کوردیی نیشانداین. هه‌قیقەتی ئەو شۆڕشەی کە مناڵەکانی خۆی دەخوات.