02 February 2011
ستونی رۆژی سێشەممەی ھەفتەنامەی ئاوێنە
ئامانجی ھەموو شۆڕشێک بریتییە لە بنیاتنانی جیھانێکی نوێ و دەستپێکردنی سەرەتایەکی تر بۆ پێکەوەژیانی ئازادانەی نەوە و گروپ و چینەکانی کۆمەڵگا لەگەڵ یەکتر. یەکێک لە گەرانتییەکانی ئەم جیھانە نوێیەش بریتییە لە داھێنانی پەیمانێکی کۆمەڵایەتی نوێ کە نەک تەنھا دونیایەکی نوێ بۆ نەوەی تازە دروستبکات، بەڵکو کۆی پرسە کۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسییەکان دووبارە ڕێکبخاتەوە. گومانی تێدا نییە پرسە گرنگەکانی شۆڕش لە سەردەمی نوێدا، واتە دوای شۆڕشی فەرەنسی و ئەمریکی، بریتی بوون لە جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت و جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان لەیەکترو سەروەرێتی یاساو جیاکردنەوەی کایەی شەخسی لەکایەی گشتی و چارەسەرکردنی پرسی ھەژاری و ھتد. مارکس لە دێرێکدا زۆر بە قووڵبینی ئەم پرسە گرنگانەی کۆکردۆتەوەو دەڵێت: پرسی سەرەکی شۆڕش بریتییە لە بەشداریی سیاسی و بەشھەبوونی ئابووری. کێشەی زۆرینەی ئەو شۆڕشانەی کە لەسەر چەشنی شۆڕشی فەرەنسی دەوڵەتی کۆمارییان دروستکرد، بریتیبوون لەجێبەجێکردنی زۆرینەی ئەم خاڵانەی سەرەوە، بەڵام بەجۆرێکی زۆر فۆرماڵ و بیرۆکراتی کە لەدوای شۆڕش چەمکی ئازادی تیایاندا فەرامۆشدەکرا. ھانا ئارێنت دەڵێت: "شۆڕش بریتییە لە دامەزراندنی ئازادی". ئەو ڕای وایە فەرامۆشکردنی چەمکی ئازادی و کردنی شۆڕش بە پرسێکی کۆمەڵایەتی ڕووت، یەکێکە لە داھێنانەکانی شۆڕشی فەرەنسی، کە تاوەکو ئەمڕۆ کێشەی گەورەی بۆ ئازادی دروستکردووە. بەپێچەوانەی شۆڕشی ئەمریکییەوە کە پرسی ئازادی تیایدا گەورەترین ڕووبەری داگیرکردووە.
ئامانجی ھەموو شۆڕشێک بریتییە لە بنیاتنانی جیھانێکی نوێ و دەستپێکردنی سەرەتایەکی تر بۆ پێکەوەژیانی ئازادانەی نەوە و گروپ و چینەکانی کۆمەڵگا لەگەڵ یەکتر. یەکێک لە گەرانتییەکانی ئەم جیھانە نوێیەش بریتییە لە داھێنانی پەیمانێکی کۆمەڵایەتی نوێ کە نەک تەنھا دونیایەکی نوێ بۆ نەوەی تازە دروستبکات، بەڵکو کۆی پرسە کۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسییەکان دووبارە ڕێکبخاتەوە. گومانی تێدا نییە پرسە گرنگەکانی شۆڕش لە سەردەمی نوێدا، واتە دوای شۆڕشی فەرەنسی و ئەمریکی، بریتی بوون لە جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت و جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان لەیەکترو سەروەرێتی یاساو جیاکردنەوەی کایەی شەخسی لەکایەی گشتی و چارەسەرکردنی پرسی ھەژاری و ھتد. مارکس لە دێرێکدا زۆر بە قووڵبینی ئەم پرسە گرنگانەی کۆکردۆتەوەو دەڵێت: پرسی سەرەکی شۆڕش بریتییە لە بەشداریی سیاسی و بەشھەبوونی ئابووری. کێشەی زۆرینەی ئەو شۆڕشانەی کە لەسەر چەشنی شۆڕشی فەرەنسی دەوڵەتی کۆمارییان دروستکرد، بریتیبوون لەجێبەجێکردنی زۆرینەی ئەم خاڵانەی سەرەوە، بەڵام بەجۆرێکی زۆر فۆرماڵ و بیرۆکراتی کە لەدوای شۆڕش چەمکی ئازادی تیایاندا فەرامۆشدەکرا. ھانا ئارێنت دەڵێت: "شۆڕش بریتییە لە دامەزراندنی ئازادی". ئەو ڕای وایە فەرامۆشکردنی چەمکی ئازادی و کردنی شۆڕش بە پرسێکی کۆمەڵایەتی ڕووت، یەکێکە لە داھێنانەکانی شۆڕشی فەرەنسی، کە تاوەکو ئەمڕۆ کێشەی گەورەی بۆ ئازادی دروستکردووە. بەپێچەوانەی شۆڕشی ئەمریکییەوە کە پرسی ئازادی تیایدا گەورەترین ڕووبەری داگیرکردووە.
ئازادی بە پێچەوانەی ھەژارییەوە مەسەلەیەکی ئیداریی نییە، تاوەکو لە ڕێگای ھەندێک ھەنگاوی حکومەت و پەرلەمان و یاساوە چارەسەربکرێت. ئازادی مەسەلەیەکی جەوھەریی ژیانی مرۆڤەو خەسڵەتی سەرەکی شۆڕش پێکدەھێنێت. لەخۆڕا نییە لەدوای ھەموو شۆڕشێکەوە تەنھا دەموچاوەکان ناگۆڕێن، بەڵکو دەستووری دەوڵەتیش دەگۆڕدڕێت.
شۆڕش ھەڵگێڕانەوەی کۆی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانە بەشێوەیەکی ڕادیکاڵانەو گۆڕانە لە تێڕوانینماندا بۆ چەمکی ئازادی. تەنھا لەو شوێنەدا کە لەڕێگای گۆڕانەوە سەرەتایەکی نوێ ھاتبێتەکایەوە، دەتوانین باس لە شۆڕش بکەین. لەکوێدا وێناکانمان لەسەر چەمکی ئازادی ڕوون و قووڵ بوونەوە، لەوێدا مافی ئەوەمان ھەیە دەربارەی شۆڕش قسەبکەین. لەکوێدا فۆرمێکی نوێی دەوڵەت لەڕێگایەکی ڕادیکالانەوە بنیاتنراو جەستەیەکی سیاسی نوێ پێکھێنرا لەوێدا دەتوانین باس لە شۆڕش بکەین. لەکوێدا خەباتی ڕزگاریخوازیی بە ئازادییەوە گرێدرا، لەوێدا دەتوانین باس لە شۆڕشی ڕاستەقینە بکەین. ئەمە ئەو وێنایانەیە کە ھانا ئارێنت لە کتێبە گرنگەکەیدا بەناوی "دەربارەی شۆڕش" بۆمان دیاریدەکات. ئەوەی لێرەدا من مەبەستمە بەکورتی لەسەری بووەستم بریتییە لە چەمکی ئازادی لە خەباتی ڕزگاریخوازی و شۆڕشدا. ئارێنت جیاکاری لەنێوان ھەردوو کایەی خەباتی ڕزگاریی و شۆڕشدا دەکات، چونکی وای دەبینێت کە جەوھەری شۆڕش بریتییە لە ئازادی، نەک سەربەخۆیی. لەوانەیە ھەندێک بپرسن چۆن دەبێت ئێمە باس لە سەربەخۆیی بکەین بێئەوەی باس لە ئازادی بکەین؟ لەڕاستیدا مەبەستی ھانا ئارێنت دابڕانی ئەم دوو کایەیە نیە لەیەکتر، بەڵکو جەغدکردنە لەسەر گرنگیی پەیوەندی نێوانیان. ئێمە ناتوانین باس لە خەباتی ڕزگاریخوازانە بکەین، گەر باس لە ئازادی نەکەین. ئەوەی بۆ ئارێنت گرنگە بریتییە لە دروستکردنی وێنەیەکی بەرجەستە بۆ شۆڕش و وێنایەک بۆ ئازادی. شۆڕش یاخیبوونی گروپێک نییە بۆ گەشتن بە خواستێکی دیاریکراوی گروپیی، بەڵکو بریتییە لە گۆڕانێکی دراماتیکیی و جەوھەریی لەکۆی پێکھاتی بیرکردنەوەماندا بۆ ئازادی و دەوڵەت و کۆمەڵگا. گەر ئەم ڕەگەزانە لە کردەی شۆڕشدا ئامادە نەبن، ئەوە دەبێت باس لە شتێکی تر بکەین، بۆ نموونە یاخیبوون.
کێشەی زۆرینەی ئەو گۆڕانە سیاسییانەی لە جیھانی سێدا ڕوودەدەن، بریتییە لە فەرامۆشکردنی چەمکی ئازادی و جەغدکردن لەسەر سەربەخۆیی نەتەوەیی و ھەژاری و گەشەی ئابووریی و ھتد. ڕاستیی ئەوەیە، ئێمە دەتوانین بەمانا کلاسیکییەکەی سەردەمی کۆلۆنیالیزم سەربەخۆیی وەدەستبھێنین، بەڵام مەرج نییە ئازادییە فەردی و گشتییەکانمان لە دەوڵەتی "پۆست کۆلۆنیال"دا پارێزراو بێت. لە کوردستانی خۆشماندا کێشەکە ھەمەلایەن و سەراپاگیرە، چونکی "شۆڕشی کوردی" گەشتە دەسەڵات، بەڵام نە توانی پرسی ئازادی و یاسا سەروەر بکات، نە کێشەی ھەژاریی چارەسەر بکات و نە ئابووریی کوردستان بنیاتبنێتەوەو نە عەدالەتی کۆمەڵایەتیش دابینبکات. کۆی ئەمانەش گەندەڵییەکی ترسناکی بەرھەمھێناوە کە شەرعییەتی دەسەڵاتدارێتی سیاسی کوردی نەک تەنھا خستۆتە ژێر پرسیارەوە، بەڵکو سەرجەمی ئەزموونی دەسەڵاتدارێتی حیزبییانەی خستۆتە بەر مەترسیی. دەسەڵاتدارانی کوردستان ھیچ بارۆمەترێکی(گەرمیپێو) سەربەخۆیان پێ نییە کە پلەی ناڕەزایی خەڵکی کوردستانیان بۆ بپێوێت.
بۆ روونکردنەوەی زیاتری ئەم تێزەی سەرەوە لە دونیای خۆماندا سێ نموونە باس دەکەم تا پیشانیبدەم کە سەربەخۆیی نەتەوەیی مانای گەشتن نییە بە بەھەشتی ئازادی. نموونەی یەکەم دانان و تێپەڕاندنی یاسای خۆپیشاندان بوو لە پەرلەمان و ئیمزاکردنی لەلایەن سەرۆکی ھەرێمەوە. ئەمە باشترین نموونەیە بۆ بەھەڵەتێگەشتنی ھێزە شۆڕشگێڕە چەکدارەکانی دوێنێی ئێمە بۆ ئازادی. نموونەیەکی تر بریتییە لە مامەڵەکردنی سەرۆکی ھەرێم لەگەڵ زاراوەی "جێندەر"دا و ناردنەوەی یاساکە بۆ پەرلەمان. ئەمەش لەبەرئەوەی کە کەمایەتیەک لە ھێزە کۆنزەرڤاتیڤ و دینییەکانی کۆمەڵگای ئێمە ناڕازیبوون لە بەکارھێنانی ئەم زاراوەیە. ئەم نموونەیە بۆمان دەردەخات کە "رێزگرتنی زۆرینە" لەلایەن سەرۆکی ھەرێمەوە "ھەمیشەپاساو" نیە بۆ واژووکردنی یاسایەک وەک لە یاسای خۆپیشانداندا پێیانفرۆشتین. گرفت لەوەدایە گەر ئێمە واژوونەکردنی یاسای وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان لەسەر وشەی جێندەر و داواکەی سەرۆکی ھەرێم بەجیدی وەربگرین، کە دەڵێت ئێمە دەبێت وشەیەکی خۆماڵی بۆ "جێندەر" دابنێین، ئەوا دەبێت حکومەت و پەرلەمان لەکاربخەین، چونکی چەندین زاراوە ھەیە کە نە ناوەرۆکیان خۆماڵییەو نە داھێنانی کوردیین، کەچی ئەمڕۆ کۆڵەکەی حکومەت و سیاسەتن. با لە زاراوەی "دیموکراسی" و "پەرلەمان" و "فراکسیۆن"ـەوە دەستپێبکەین تادەگاتە خودی وشەی "پارتی" کە حیزبەکەی سەرۆک پێیناسراوە، ئەمانەو دەیان زاراوەی تر کە ژیانی سیاسی و کولتووری ئێمەی لەسەر بەندە، نە وشەی کوردیین و نە بەرھەمی خۆماڵیشن. ئەی ئێستا بۆچی لەبەرخاتری چەند مەلایەک کە لە زاراوەی "جێندەر" تێناگەن، دەبێت یاسایەک بگەڕێندرێتەوە بۆ پەرلەمان؟ کەچی خەمی دەیان ھەزار کەس کە لە کوردستان و دەرەوەی کوردستان دەڕژێنە سەر شەقامەکان و داوای ھەموارکردنی یاسای خۆپیشاندان و پاراستنی ئازادییەکانمان دەکەن، وەکو ڕاو ویژدانی زیندووی کۆمەڵگاکەمان جێگای ڕێز نەبێت و بەھەند وەرنەگیرێت!
نموونەی سێھەم: مامەڵەی دەسەڵاتە لەگەڵ ئاییندا. ھیچ کاتێک ئایین ھێندەی ئەم ماوەیەی دەسەڵاتدارێتی کوردی دەستی نەخستۆتە ناو ژیانی فیکریی و ھونەریی کۆمەڵگای ئێمەوە. ھیچ کاتیکیش ڕۆشنبیرانمان ھێندەی ئەم ماوەیە بە بەیاننامە و پێشنیاری خراپەوە ڕووبەرووی ڕۆڵی خراپی ئایین و لەوێشەوە دەسەڵاتدارێتی کوردی نەبوونەتەوە. لەڕاستیدا لێرەدا نامەوێت باس لە ئیشکالییەتی ئەو پێشنیارانە بکەم کە بڕێک لە ڕۆشنبیران کردبوویان و من لەگەڵ زۆرینەی ئەو چارەسەر و تێگەیشتنانەدا نیم کە پێشنیاریان کردبوو، بەڵکو قسەم لە سەر چەمکی ئازادییە کە خەمی ھەموو لایەکمانە. چونکی چەمکی ئازادی ئەمڕۆ چ لەلایەن ھێزە کۆنزەرڤاتیڤەکان و چ لە لایەن پەرلەمان و حکومەت و سەرۆکەکانەوە لەژێر فشار و مەترسیدایە. ھەرکاتێک ئایین ویستی دەسکاریی بیرکردنەوەمان بکات و دەوڵەت و حکومەتیش لێیبێدەنگ بوو، دەبێت لە ئازادییەکانمان بترسین. دەبێت بپرسین ئەرێ بەڕاست ئەمە شۆڕش بوو ئێمە کردمان؟ وەک لەسەرەوە باسم کرد ڕەگەزی ھەرە گرنگی شۆڕش دامەزراندنی ئازادییە، دابەشکردنی دەسەڵاتەکان و جیاکردنەوەی دینە لە دەوڵەت. لە وڵاتی ئێمەدا دەوڵەت و حکومەت لەپرسی ئازادیدا بە تەواوی غائیبن، ئایین بووە بە کۆڵەکەیەک بۆ دەسەڵات و کەرەسەیەک بۆ مامەڵەی سیاسیی؛ ھەرچی دابەشکردنی سێ دەسەڵاتەکەشە(تەشریعی و تەنفیزی و قانوونی) وەک دابەشکردنی پۆستەکانی لێھاتووە لەنێوان ئەندامانی سەرکردایەتی سیاسی حیزبەکانماندا. ئەوە دەوڵەت نییە، بەڵکو حیزبەکانن کە پەیوەندی نێوان ئایین و ئازادی، ڕۆشنبیران و مەلاکان، کۆمەڵگا و دەسەڵات، ئابووری و سیاسەت و ھتد بەپێی گراماتیکی سەرۆک و پێوەندەکانیان دیاریدەکەن. بەکورتی شۆڕش لە وڵاتی ئێمەدا بەو شێوەیەی کە پرسی سەرەکیی چەمکی ئازادیی بێت، ھێشتا لەدایکنەبووە.
ڕاستە کوردستان تونس نییەو سەرۆکە کوردەکانیش سەرۆکە عەرەبییەکان نین، بەڵام پرسی ئازادی لە تونس و لە میسر و لە کوردستان و ھەرجێگایەکی تر کە ئازادی تێدا بکوژرێت یان بەرتەسکبکرێتەوە و دەسەڵات تیادا خراپ بەکاربھێنرێت، یەک پرسە. شۆڕشیش شتێکی تر نییە جگە لە دووبارە دامەزراندنەوەی ئازادی بە کەرەسەی تر.
No comments:
Post a Comment