قۆناغی ئۆپۆزسیۆنی دەرەوەی پەرلەمان هاتووەته کایەوه

تایبەت بە ڕۆژنامەی ڕۆژنامە

سازدانی: پشتیوان سەعدوڵڵا

رۆژنامە: پێتوایە، ئەم جوڵانەوەیە كە لە (١٧/٢)ەوە دەستیپێكردووە، دەستپێكی قۆناغێكی نوێیە؟

ئاراس فەتاح: قۆناغێكی نوێیە، بەو مانایەی كە نەوەیەك دروستبووە خواستی دابڕانێكی سیاسییو كۆمەڵایەتیو ئەخلاقی لەگەڵ رابردوودا بە ئاشكرا بەیاندەكات، ئەم دەستپێكە درێژبووەوەی كۆی پرۆسەیەكی ئاڵۆزو گرنگە كە لە دونیای زانستە كۆمەڵایەتییەكاندا پێیدەڵێن، گۆڕانی ململانێ لە ململانێی پەنهانەوە بۆ ململانێی بەیانكراو. ئەم ململانێیانەی دونیای ئێمە، ساڵانێكە بە چەشنی جیاواز تەعبیری لە خۆی كردووەو نەیتوانیوە بەم فۆرمەی ئەمڕۆ كە دەیبینین، خۆی رێكبخات. لەمڕۆشدا بەشێوەیەكی خۆڕسكانە تەقیوەتەوەو خۆی لەم چوارچێوەیەدا رێكخستووە، كە ئێستا لە شارەكانی كوردستاندا دەیبینین. دەستپێكێكی نوێیە، چونكە ئێمە نەوەیەك لەسەر شەقامەكان دەبینین كە تووڕەیە لە رابردووی خۆیو بێزارە لە لاموبالاتی دەسەڵاتو ناڕازییە لە بە بتبوونی سیاسەتو تەحنیتكردنی كۆمەڵگە لە رێگای حیزبەوە. ئەم نەوەیە دەیەوێت پەیامێكمان پێبگەیەنێت، ئەویش ئەوەیە كە سیاسەتكردن لەم وڵاتەی ئێمەدا بەم فۆرمو بونیادەی كە ئێستا هەیە، فەشەلێكی گەورەی هێناوەو سیستمی سیاسیی لە كوردستاندا تەنیا نەبووە بە بار بەسەر كۆمەڵگەوه، بەڵكو ئەمڕۆ بووە بە بار بەسەر خۆشیدا

رۆژنامە: ئەم قۆناغە نوێیە چی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت؟

 ئاراس فەتاح: قۆناغی سەرهەڵدانی ئۆپۆزسیۆنی دەرەوەی پەرلەمانە، قۆناغی لەدایكبوونی منداڵێكە كە هێشتا هیچ ناوێكی بۆ دانەنراوە. خەڵك لەسەر شەقامەكان لە رێگای چەندین كەمپهینو داواكارییەوە، پەیامەكانی خۆیان گەیاندووەو كۆی ئەم خواستانەش هەموو پێماندەڵێن كە هەموو خوازیاری گۆڕانكارین لە پەیوەندییەكانی دەسەڵات لە وڵاتی ئێمەدا، خواستی دەستكاریكردنی كردەی سیاسەتیان هەیە. لە راستیدا، كورتكردنەوەی داواكانی خۆپیشاندەران بۆ هەندێك داوا كە لە رێگای پشتیوانیو ناردنی وەفدی ئەم سەرۆك، یان ئەو سەرۆك جێبەجێبكرێت، شتێكی تر نییە لە ستراتیژی گەمارۆدانی دیبلۆماسیی بۆ ئەم بزووتنەوەیە

ئەم بزووتنەوەیە بەشێكی ئەو داواكارییانەیە كە ئۆپۆزسیۆن داوای كردووە، بەشێكی ئەو داواكارییانەیە كە رۆشنبیرانو رۆژنامەنووسان ساڵانێكە لە رێگای شرۆڤەو راڤەكردنەكانیانەوە لەناو رای گشتیدا كاریان تێدا كردووە، بەشێكی پابەندی ئەو هەموو خەمە كۆمەڵایەتیو كهلتوورییو ئابوورییانەیە كە سیاسەت لە رێگای لاموبالاتییەكانیەوە فەرامۆشی كردووە...هتد. كێشە ئەوەیە تۆ وا تەسەوربكەیت كە بە دۆزینەوەی فرسەتی كار، ئەم بزووتنەوەیە هێوربكەیتەوە. ئەم تێگەیشتنە هەڵە ئابووریگەراییە هەوڵدانێكە بۆ بە ساكاركردنەوەی كێشەكانو داننانیش بە خراپی ئەدای حكومەتو بوونی گەندەڵییو...هتد. بەشێكیشی پەیوەندی بە خۆهێوركردنەوەی خودی دەسەڵاتەوە هەیە بەرامبەر بەم دۆخە قەیراناوییەی كە تێیدایە، نەك هێوركردنەوەی خۆپیشاندەران، ئەو قەیرانەی كە دروستیانكردووە. كێشەكە ئەوەیە، وەكو وتم، ئەم منداڵە ناونەنراوەو دەشێت ناوی شۆڕش لەخۆی بنێت، گەر هەروا لەوێدا فڕێی بدەیتو ئاوڕی لێنەدرێتەوە، دەشێت ببێت بە بزووتنەوەیەكی ریفۆرمیستانە بۆ دەستكاریكردنی پەیوەندییەكانی دەسەڵات، دەشێت ببێت بە هۆكارێك بۆ دروستبوونی دیالۆگێكی گەورە كە هەموو هێزەكان، واتە هێزە سیاسییو كۆمەڵایەتییەكان، كار لەوە بكەن سیستمی سیاسیی بە چەشنێكی تر لە كوردستاندا دابڕێژنەوە...هتد. فاكت ئەوەیە كە ئەم بزووتنەوەیە چیدی گوتارێكی خستە ناو رای گشتییەوە كە یەك پەیامی هەیە، ئەویش ئەوەیە كە بەیانی نابێت لە دوێنێ بچێت. ئەم گوتارە نوێیەش دەستكەوتەكانی هەرچییەك بێت، گوتارێكی زۆر گرنگە لە دونیای ئێمەو بووە بە هێزێك كە پرسی گەورەی لە جیهانی سیاسییو كۆمەڵایەتیو رۆشنبیریمان دروستكردووەو دەستكاریی كۆی بیركردنەوەو هۆشمەندیی ناو كۆمەڵگەی كردووە

من، ئەمڕۆ گەنجانێك لەسەر شەقامەكان دەبینم كە دۆخی ئابوورییان لە هی من باشترە، بەڵام دۆخی سیاسییان بە دۆخی سیاسیی من لە ئەڵمانیا بەراوردناكرێت، واتە وێرانەیە. گەنجێكی زۆر لەسەر شەقامەكانن كە كێشەی ئابووریی پرسی ئەوان نییە، بەڵكو كهلتووری سیاسییو چەشنی رێكخستنی پەیوەندییەكانی دەسەڵات لە وڵاتی ئێمەدا پرسی ئەوانە، بۆیە بە هەندێك گفتی ئابووریی ئەم گەنجانە هێورناكرێنەوە. ئەوان بە ئاشكرا داوای دابڕان لە دوێنێ دەكەنو خوازیاری سبەینێیەكی ترن. ئەم گەنجانە پێماندەڵێن: ئێوە خەوتوونو ئێمەش خەون دەبینینو منیش بەگومانم ئەم دوو حاڵەتە ناتەباو ناكۆكە بتوانن لەیەك بگەن. هەموو خەبەربوونەوەیەكی دەسەڵاتیش بەرامبەر بەم دۆخە، سەرەتا تووشی شۆكی كردو جگە لە توندوتیژیی، زمانێكی تری نەبوو پێی بدوێت. دووەمیشیان كەوتنەناو دۆخێكەوە بوو كە جڵەوی عەقڵیان لە سیاسەتكردن لەدەستچوو و تەڕو وشكیان پێكەوە سووتاندو چەندین سیناریۆی ترسناكیان دروستكرد بۆ خەفەكردنی ئەم بزووتنەوەیە. سێیەمیشیانو پاش كەوتنی هەموو ئەو ستراتیژانەی كە سەری نەگرت بۆ گەمارۆدانی ئەم بزووتنەوەیە، ئێستا خەریكی دابەشكردنی مەدحو سەناو پشتیوانین بۆ منداڵە لاسارەكانی نیشتمانو پێیاندەڵێن: ئێمەش لەگەڵتانین، بەڵام وەكو تەماشاكەر، نەك وەكو بكەر

رۆژنامە: كەواتە، گۆڕانكاریی ریشەیی لە سیستمی حكومڕانیی هەرێمدا خواستی قۆناغەكەیە؟

 ئاراس فەتاح: ئەم قۆناغە قۆناغی گهڕاندنەوەی ماناكانی سیاسەتە بۆ ناو سیاسەت، ئەویش بە مانا هەرە سادەكەی دۆزینەوەی فۆڕمێكە بۆ رێكخستنو پێكەوەژیانی ئاشتییانەی ئینسانەكان، دانانی فۆڕمێكە بۆ بەشداریی سیاسییو بەشهەبوونی ئابووریی. ئەم بەشدارییە مانای ئەوەیە كە كۆمەڵگە لە پرۆسەی بیناسازیی سیاسییو كۆمەڵایەتی بەشدار بكرێتو بەشی هەبێت لە داهاتو ئابووریی وڵاتەكەی خۆی. گرنگترین پرس لە وڵاتی ئێمەدا، بریتییە لە دەستكارییكردنێكی قووڵ لە پەیوەندییەكانی دەسەڵاتو گۆڕانكاریی تێیدا. ئەم گۆڕانەش مانای دووبارە داڕشتنەوەی كۆی ئەو پەیوەندییانەیە كە سیاسەت لە وڵاتی ئێمەدا بەرهەمیهێناوەو كۆمەڵگەی پێ تەحنیت كردووەو پرۆسەی سیاسیی تێدا پەكخستووە. لێرەوە هەموو دەستكاریكردنێكی ئەم پەیوەندییە، مانای دەستكاریكردنی كردەی سیاسەتە لە وڵاتی ئێمەدا. ئەم دەستكارییەش یەكەم شت بە تێكشكانی هەموو ئەو رێككەوتنە ستراتیژییانە دەستپێدەكات كە هەردوو حیزبە حكومەتبەدەستەكە بینایان كردووە. تێزی رێككەوتنی ستراتیژیی شتێكی تر نییە لە كردەیەكی ستراتیژیی بۆ حوكمكردنێكی ئەبەدیی. ئەم رێككەوتنە مانای دروستكردنی سیستمێكە لە پەیوەندیی دەسەڵاتدارێتی، كە تێیدا سیاسەت بە ئارەزووی خۆی پەیوەندیی خۆی لەگەڵ كۆمەڵگەو ئابووریی دادەڕێژێت، دەزگای ئەمنییو سەربازیی وەكو پاسەوانێك بۆخۆی دادەمەزرێنێتو لەسەر بنچینەی كەمینەو زۆرینە كۆمەڵگەی ئێمە ئاراستە دەكات

ئێمە ناتوانین باس لە كەمینەو زۆرینە بكەین، كاتێك خودی پرەنسیپی دیموكراسی لە كۆی دەزگا ئیدارییو یاساییەكانی وڵاتی ئێمەدا ئامادە نەبێت. زۆرینەی دەزگاكانی راگەیاندن بەدەست هەردوو حیزبەكەوەن، زۆرینەی داهات هی هەردووكیانە، زۆرینەی چەكداری ئەم وڵاتە فەرمانبەری نشتیمانیی ئەوانن، زۆرینەی خەڵك مووچەخۆری ئەوانن... هتد. چۆن دەتوانین باس لە دیموكراسی بكەین، كاتێك كۆمەڵگەی ئێمە خەریكە بۆ زۆرینەیەك دابەشبێت كە لەسەر شەقامەكان داوا لە كەمینەیەك دەكات، چیدی باس لە ئەفسانەی دیموكراسی مەكەن. پرەنسیپی زۆرینەو كەمینە كاتێك دەتوانێت بە دادپەروەرانە ئیش بكات، كە كۆی جومگەكانی كۆمەڵگەو پەیوەندییەكانی دەسەڵات لەسەر بناغەیەكی دیموكراسییانە دامەزرابێت

رۆژنامە: بێجورئەتییو كەمدەسەڵاتیی حكومەتەكەمان، چی دەسەلمێنێت؟

 ئاراس فەتاح: دووبارە سەلماندنەوەی ئەو راستییەیە كە حكومەتو حیزب بە چەشنێك بە یەكترەوە گرێدراون ئەگەر یەكێكیان لەوی تر جیابكەینەوە، بێگومان یەكێكیان دەمرێت. سەلماندنی ئەو راستییەیە كە لەحیمبوونی حیزبو حكومەت، قەدەری میللەتی ئێمە نییە. سەلماندنی ئەو راستییەیە كە مردنی حیزب، مانای مردنی نەتەوە نییە، یان مردنی حكومەت، مانای مردنی نەتەوە نییە

من لە دونیادا حكومەتم نەبینیوە ناوی دیموكراسی لەخۆی بنێتو هێندەی ئەم حكومەتەی ئێمە كەمدەسەڵاتو بێجورئەت بێت. پەیوەندیی نێوان حكومەتو حیزب لە وڵاتی ئێمەدا، وەكو پەیوەندیی نێوان حیزبە كۆمۆنیستەكانو مۆسكۆی لێهاتووە. ئەوسا ئەگەر حیزب لە مۆسكۆ بپژمیایە كۆمۆنیستەكان لە بیابان پاڵتۆیان لەبەردەكرد. ئەم فۆرمە لە حكومەتكردن، تەنیا لەو وڵاتانەدا هەیە كە دونیای سیاسەت دابەشبووبێت بەسەر دوو كایەی سزاو پاداشت، واتە سزادانی ئەوانەی ئۆپۆزسیۆننو پاداشتی ئەوانەی كە لە بەرەی دەسەڵاتن. ماقووڵ نییە كە حكومەتێكی بەناو هەڵبژێردراوی دیموكراسییانە پاش كارەساتی "١٧"ی شوبات، دەسەڵاتی دەستگیركردنی یەك تاوانباری نەبێت. ماقووڵ نییە پاش لەشكركێشی هێزی زێرەڤانی، بەبێ ئاگاداریی پەرلەمان بۆ ناوچەی سلێمانیو پاش سووتاندنی تەلەفیزیۆنو رادیۆی نالیاو خاپوركردنی رادیۆی دەنگو پاش داخستنی زانكۆی سەڵاحەدینو ناردنەوەی خوێندكارەكانی بە فهرمانی رێكخراوێكی قوتابییانی سەر پارتیو پاش دەرگا لەسەرداخستن لەسەر پەرلەمانتاران لەناو هۆڵی پەرلەمانو رەزیلكردنیان...هتد، دوای ئەم هەموو سوكایەتیپێكردنەی حكومەتو پەرلەمان لەلایەن حیزبەوەو پاش سەلماندنی ئەم هەموو دەستەپاچەییە بەرامبەر بە حیزب، دەبوایە ئەم كابینەیە، راستەوخۆ دەستی لەكار بكێشایەوەو بەرپرسی ئەخلاقییانەی خۆی بەرامبەر بەو خەڵكەی كە هەڵیبژاردووە، نیشان بدابایە. دوای ئەم هەموو فەشالەتە، دەبوایە پەرلەمانتاران، لانیكەم بۆ یەك جاریش بێت، بایكۆتی هۆڵی پەرلەمانیان بكردبایەو ناڕەزایی خۆیان بە شێوەیەكی رەمزییانە دەرببڕایە...، تاكە شتێك كە حكومەت كردوویەتی، بریتییە لە داوای لێبووردن، ئەمەش پاش زیاتر لە "٢٥" رۆژ بەسەر خۆپیشاندانی رۆژانەی هەزاران كەس لەم هەرێمەدا

ئەم دەسەڵاتدارێتییە، پێماندەڵێت: كورد شایستەی ئەم حكومەتە دیموكراسییەیە، چونكە خۆی هەڵیبژاردووە، بۆیە لەوە باشتری پێنابڕدرێت. راستە 17 خاڵی پەرلەمانمان هەیە، راستە نامەی تاڵەبانیمان هەیە، راستە نوێنەری پەرلەمان نێردرا بۆ سەراو دەنگۆی ئەوەش هەیە سەرۆكی هەرێمیش نوێنەری خۆی ناردبێت، بەڵام ئەمانە هەمووی ناتوانن دەنگی یەك خۆپیشاندەر هێمن بكەنەوە، كە تا ئەمڕۆ لە شەقامەكانی كوردستان داوای كردار دەكەن. لەمڕۆشدا پاش هەوڵدانی حیزب بۆ پشتگیریكردنی خۆپیشاندەران، ستراتیژی دەسەڵات روونە، دەسەڵات دەیەوێت گوتاری خۆپیشاندەران بكات بە هی خۆیو بەو شێوەیە ئۆپۆزسیۆن لە هاوكێشەكە دەرهێنێتە دەرەوە. ئەم ستراتیژە پێماندەڵێت، كە خۆپیشاندەران هیچ پەیوەندییان بە ئۆپۆزسیۆنەوە نییە، لەكاتێكدا تا دوێنێ هەموو هەوڵەكان لەوەدا چڕببووەوە كە ئەم خۆپشاندانانە بە موئامەرەی ئۆپۆزسیۆنو هێزە دەرەكییەكان لەقەڵەم بدات. ئەمە پارادۆكسێكی سیاسیی گەورەیەو هەر ئەمەش بوو وای لە ئۆپۆزسیۆن كرد كە سەرەتا خۆی لە خۆپیشاندەران دوورەپەرێز بگرێتو نەوێرێت راستەوخۆ پشتیوانییان بكات. ئەم پەیوەندییە ناتەندروستەی نێوان حكومەتو ئۆپۆزسیۆن لەلایەكو حكومەتو كۆمەڵگە لەلایەكی تر، مانای نەبوونی هیچ متمانەیەكە لەنێوان كایە سیاسییو كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵگەی ئێمە، مانای ئەنارشیزمو فەوزایە لە سیستمی حوكمڕانیی ئەم دەڤەرە

یەكێك لە خەسڵەتە گرنگەكانی ئەم بزووتنەوە نوێیە، بریتییە لە سەرهەڵدانی ئۆپۆزسیۆنی دەرەوەی پەرلەمان. ئەم ئۆپۆزسیۆنە وەڵامی ئەو بنبەستییە سیاسییەیە كە حكومەتو پەرلەمان لە وڵاتی ئێمەدا تێی چەقیوە. ئەم ئۆپۆزسیۆنەی دەرەوەی پەرلەمان كە ئەمڕۆ لەسەر شەقامەكانە، دەیەوێت بە دەسەڵاتداران بڵێت، دیموكراسی موڵكی ئێوە نییە، بەڵكو هی ئێمەیە. دیموكراسی دەسەڵاتی گەلەو ئەم دەسەڵاتەش ئەمڕۆ لە حكومەتو پەرلەمانە مردووەكەتان نییە، بەڵكو لەسەر شەقامەكانە

لینکی چاوپێکەوتنەکە لە سایتی ڕۆژنامە